O Μορντεχάι ή Μαρδοχαίος Φριζής (01/01/1893 – 05/12/1940) ήταν Ελληνοεβραίος αξιωματικός, που σκοτώθηκε πολεμώντας ηρωικά στον Ελληνοιταλικό πόλεμο.
Ο Μαρδοχαίος Φριζής γεννήθηκε το 1893 στη Χαλκίδα σε πολύτεκνη οικογένεια. Το όνειρό του ήταν να γίνει αξιωματικός.
Έδωσε εξετάσεις στη Σχολή Ευελπίδων……αλλά εγκατέλειψε τη σχολή.
Γι’ αυτό υπάρχουν δύο εκδοχές:
α) ότι θεώρησε υποτιμητικό το ότι δεν ήρθε πρώτος και
β) ότι εξαιτίας του ιουδαϊκού θρησκεύματος δεν έγινε δεκτός.
Έδωσε εξετάσεις στο Πανεπιστήμιο και πέτυχε στη Νομική. Την περίοδο εκείνη συνδέθηκε με τον Κονδύλη, στον οποίο εκφράζει την επιθυμία του «να γίνει στρατιώτης».
Μπήκε στη Σχολή Εφέδρων Αξιωματικών, από την οποία αποφοίτησε το 1916. Έλαβε μέρος στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, στην εκστρατεία στην Ουκρανία, και στη μικρασιατική εκστρατεία, όπου, κατά την υποχώρηση, πιάστηκε αιχμάλωτος στη Σμύρνη.
Άλλοι Εβραίοι πληροφορήθηκαν το γεγονός, και συγκέντρωσαν χρήματα για να τον απελευθερώσουν, εκείνος όμως αρνήθηκε λέγοντας «Ότι είναι να γίνει θα γίνει για όλους». Ένα χρόνο αργότερα αφέθηκε ελεύθερος μαζί με τους υπόλοιπους Έλληνες αξιωματικούς.
Το 1936 μετατέθηκε στην Κρήτη και του ανατέθηκε ο τομέας λογοκρισίας επί του Τύπου. Μετατέθηκε στο Δελβινάκι με την αιτιολογία ότι «δεν έκανε σωστά τη δουλειά του».
Στο Δελβινάκι συνδέθηκε με τον Μητροπολίτη Ιωαννίνων και μετέπειτα Αρχιεπίσκοπο Σπυρίδωνα, ο οποίος τον επισκεπτόταν συχνά για σκάκι.
Η δράση του στον Ελληνοιταλικό πόλεμο
Πριν ακόμη κηρυχθεί ο πόλεμος, ο Φριζής είχε εκπονήσει σχέδιο απώθησης του εχθρού σε περίπτωση επίθεσης, το οποίο είχε εγκριθεί από τον Παπάγο. Το πρωί της 28ης Οκτωβρίου 1940 τον βρήκε διοικητή του υποτομέα Δελβινακίου της 8ης Μεραρχίας.
Η άμυνα του μετώπου Ηπείρου είχε ανατεθεί εξ ολοκλήρου στην 8η Μεραρχία. Η γραμμή αμύνης άρχιζε στα αριστερά από τα παράλια σύνορα Ελλάδος-Αλβανίας και στα δεξιά στηριζόταν στον Σμόλικα.
Η διαταγή της 23ης Σεπτεμβρίου του 1940 καθόριζε ότι η Μεραρχία απεφάσισε να παρασύρη τον αντίπαλο επί της οργανωμένης άριστα τοποθεσίας Ελαία-Καλαμά κι από εκεί με αντεπιθέσεις να τον απορρίψει πέραν των συνόρων.
Το σχέδιο όριζε ότι οι μονάδες προκάλυψης θα εκτελούσαν μαχόμενες υποχωρητικούς ελιγμούς μέχρι την γραμμή αμύνης παρασύροντας στην υποχώρησή τους τον εχθρό. Εκεί, οι μονάδες προκαλύψεως θα περνούσαν στα μετόπισθεν σαν εφεδρείες.
Η 8η Μεραρχία ήταν την 27η Οκτωβρίου πανέτοιμη και πλήρως επιστρατευμένη. Μάλιστα το 39ο Σύνταγμα Ευζώνων Μεσολογγίου είχε προ-επιστρατευθεί και πορευόταν προς την Ήπειρο για να ενταχθεί στην 8η Μεραρχία, ενώ την 28η Οκτωβρίου ήταν στο Αγρίνιο. Η διοίκηση των ελληνικών δυνάμεων ανατέθηκε στον Βασίλειο Βραχνό.
Όταν άρχισε ο πόλεμος, οι 1.800 άνδρες του Δαβάκη αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν υπό την πίεση των 11.000 ανδρών της μεραρχίας ΤΖΟΥΛΙΑ, ενώ ο Δαβάκης τραυματίστηκε την έκτη ημέρα και αποχώρησε τραυματισμένος από το μέτωπο.
Η ΤΖΟΥΛΙΑ επιτέθηκε με δύο έμβολα γύρω από τον Σμόλικα. Από την ΒΑ πλευρά επιτέθηκε με το 75% των δυνάμεών της (Βόρειο Συγκρότημα) ενώ το υπόλοιπο (Νότιο Συγκρότημα) επετέθη ΝΑ του Σμόλικα. Αν πετύχαινε η δράση του Νοτίου Συγκροτήματος της ΤΖΟΥΛΙΑ θα απέκοπτε τον στρατό Ηπείρου με κίνδυνο κυκλώσεως της 8ης Μεραρχίας.
Για άμεση αντιμετώπιση του προβλήματος, ο Κατσιμήτρος διατάζει, την 31η Οκτωβρίου το βράδυ, τον Υποτομέα Αώου (Τάγμα Προκαλύψεως Κονίτσης) να συμπτυχθή νοτίως του Αώου βόρεια από το Βρυσοχώρι και να συνδεθή με το Απόσπασμα Μετσόβου, το οποίο εφεξής θα ανήκει στην 8η Μεραρχία.
Έτσι, την 31η Οκτωβρίου το βράδυ, ο Υποτομέας Αώου και το Απόσπασμα Μετσόβου μαζί, αποτέλεσαν το Απόσπασμα Αώου του οποίου διοικητής ετέθη ο Αντισυνταγματάρχης Μαρδοχαίος Φριζής με στόχο την παρεμπόδιση του Νοτίου Συγκροτήματος της ΤΖΟΥΛΙΑ να κυκλώση την 8η Μεραρχία περνώντας τον Αώο.
Στις 10 Νοεμβρίου πήρε εντολή να κινηθεί στη δεξιά πλευρά του μετώπου για να σταματήσει την υποχώρηση. Τα κατάφερε και ταυτόχρονα προετοίμασε τους στρατιώτες του για την αντεπίθεση.
Η ομάδα του Φριζή είναι επίσης αυτή που συνέλαβε τους πρώτους αιχμαλώτους πολέμου – περίπου 700 Ιταλούς – και που κράτησε τη γέφυρα του Καλαμά απωθώντας τους «Κενταύρους».
Στις 10 Νοεμβρίου στη διάβαση «Κλέφτης» οι Αλπινιστές του 9ου Συντάγματος απελπισμένοι και εξουθενωμένοι παραιτήθηκαν του αγώνα και σκορπίστηκαν προς Νότο, αφού εγκατέλειψαν κάθε είδους πολεμικό υλικό, νεκρούς και τη σημαία του 3ου Τάγματος του 9ου Συντάγματος Αλπινιστών.
Η Χ Ομάδα Αναγνωρίσεως κατεδίωξε τα απομεινάρια του 1ου Τάγματος του 9ου Συντάγματος όπου έπεσε μαχόμενος ο διοικητής του 9ου Συντάγματος της Τζούλια.
Δεκάδες Αλπινιστές, σκόρπιοι και πεινασμένοι παραδίδονταν όλη μέρα σε τμήματα της Μεραρχίας Ιππικού. Το Απόσπασμα Σπηλιωτοπούλου συνέλαβε 60 αιχμαλώτους.
Ο Μαρδοχαίος Φριζής, υλοποιώντας τη διαταγή του Β’ Σ.Σ. της 7ης Νοεμβρίου για περικύκλωση της ΤΖΟΥΛΙΑ, διέταξε μία Ημιλαρχία της 1ης Επιλαρχίας του 3ου Συντάγματος Ιππικού να καταδιώξει τα απομεινάρια του 8ου Συντάγματος της ΤΖΟΥΛΙΑ προς Κόνιτσα ενώ ο 2ος Λόχος του Τάγματος Κονίτσης θα τους περίμενε στο ύψωμα Σουσνίτσα κοντά στο χωριό Ελεύθερο.
Οι Αλπινιστές αιφνιδιάστηκαν από την ενέδρα και είχαν 300 νεκρούς. 700 αλπινιστές από το 8ο Σύνταγμα παραδόθηκαν. Οι υπόλοιποι Αλπινιστές που ξέφυγαν, περίπου 7.500 άνδρες, πέρασαν στην Κόνιτσα κι από εκεί, μαχόμενοι και με μεγάλες απώλειες, για ανασυγκρότηση στην Πρεμετή, όπου στις 15 Νοεμβρίου ήταν πάλι ετοιμοπόλεμοι υπό τον Στρατηγό Νάσσι.
Στη συνέχεια ο Μαρδοχαίος Φριζής ελευθέρωσε την Κόνιτσα και προχώρησε στο αλβανικό έδαφος ανακόπτοντας την προέλαση των Ιταλών, και επιτυγχάνοντας την αναστροφή του μετώπου.
Ο θάνατός του
Στις 5 Δεκεμβρίου, βορειοανατολικά της Πρεμετής, ο Φριζής και οι άντρες του δέχθηκαν επίθεση από ιταλικά αεροπλάνα. Ο Φριζής έδωσε εντολή στους στρατιώτες του να πέσουν στα χαρακώματα, παρ’ όλα αυτά, για να μην υπάρξει πανικός στους στρατιώτες, ο ίδιος παρέμεινε καβάλα στο άλογό του και συνέχισε να τους εμψυχώνει.
Ως καβαλάρης έγινε εύκολος στόχος για τα εχθρικά αεροπλάνα. Στην αρχή δεχτηκε βολές από το αεροπορικό πολυβόλο και έπειτα μία βόμβα τον αποτελείωσε. Σύμφωνα με αφήγηση του εγγονού του, επίσης Μαρδοχαίου Φριζή, ο ιερέας του στρατεύματος του έκλεισε τα μάτια με την επιθανάτια εβραϊκή προσευχή: «Άκουσε Ισραήλ, ο Κύριος ο Θεός σου, ο Κύριος είναι ένας».
Μετά τον θάνατο του
Μετά τη θυσία του Φριζή, ο Μεταξάς και οι επικεφαλής των Ενόπλων Δυνάμεων έστειλαν συλλυπητήρια τηλεγραφήματα στα οποία τον υμνούσαν για το θάρρος και την ανδρεία του.
Προτομές του έχουν τοποθετηθεί έξω από το Πολεμικό Μουσείο στο Καλπάκι, στη γενέτειρά του τη Χαλκίδα, στη Θεσσαλονίκη έναντι του Ιπποκρατείου Νοσοκομείου και στο Πολεμικό Μουσείο Αθηνών.
Οδοί που φέρουν το όνομά του βρίσκονται στον Δήμο Αθηναίων κοντά στα σύνορα με το Ψυχικό και στην συνοικία Ξηροκρήνης του Δήμου Θεσσαλονίκης.
Οδός Συνταγματάρχη Φριζή υπάρχει στη Πυλαία Θεσσαλονίκης και βρίσκεται μεταξύ του Νεκροταφείου του Γ΄ΣΣ και του Νεκροταφείου Πυλαίας.
Τα οστά του αναγνωρίστηκαν στην Αλβανία το 2002 και η σορός του βρίσκεται πια στο Ισραηλιτικό Νεκροταφείο Θεσσαλονίκης (Σταυρούπολη Θεσσαλονίκης).
Με το άγγελμα του θανάτου, ο δικτάτορας Ιωάννης Μεταξάς έστειλε στη χήρα και τα τρία παιδιά του συλλυπητήριο τηλεγράφημα και ανακήρυξε τον Φριζή «Ήρωα της Ελλάδας». Ο Φριζής προήχθη σε συνταγματάρχη επ’ ανδραγαθία στις 15 Απριλίου 1941, αναδρομικά από την ημέρα του θανάτου του.
Έχουν εκφραστεί διχογνωμίες ως προς το αν έπεσε με το βαθμό του Συνταγματάρχη, που του απονεμήθηκε επ’ ανδραγαθία για τη νίκη επί της ΤΖΟΥΛΙΑ, ή με το βαθμό του Αντισυνταγματάρχη και ο βαθμός του Συνταγματάρχη του αποδόθηκε τιμητικά μετά θάνατον και κατά συνέπεια με το αν ήταν ο πρώτος ανά βαθμό ανώτερος αξιωματικός που έπεσε στο ελληνοϊταλικό μέτωπο, πάντως κανείς δεν αμφισβητεί τη φιλοπατρία, το ακέραιο ήθος του, τον ηρωισμό και την προσφορά του.
ΥΣΤΕΡΟΓΡΑΦΟ:
Ο κ. Ιάκωβος Μ. Φριζής – Πτυχιούχος της Σχολής Πολιτικών Επιστημών του Παντείου Πανεπιστημίου, Αρθρογράφος-Συγγραφέας άρθρων σε εφημερίδες και περιοδικά των Αθηνών και της Επαρχίας και ΜΕΛΟΣ της συντακτικής ομάδας της εφημερίδας Kifisia Press, είναι ΓΙΟΣ του ΗΡΩΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ Μορντεχάι ή Μαρδοχαίος Φριζής που σκοτώθηκε πολεμώντας ηρωικά στον ελληνοϊταλικό πόλεμο.
