Δεν είναι φαινόμενο μόνο τοπικής εμβέλειας με αναφορά στον Καλλικρατικό δήμο Κηφισιάς, αλλά μάλλον παρατηρείται πανελλαδικά: Η κοινωνία πολιτών είναι ατροφική εξαιτίας της διείσδυσης των δικτύων πατρωνίας και της μεταφοράς του ανταγωνισμού των κομμάτων στο εσωτερικό των τοπικών φορέων και αυτών που έχουν σχέση με την άσκηση τοπικής, δημοτικής εξουσίας, και της εξάρτησης των εν λόγω φορέων από τα κόμματα που έχουν σχέση με την άσκηση πολιτικής εξουσίας στο κεντρικό κράτος.
Το φαινόμενο αυτό στην Κηφισιά είναι έκδηλο και δη συντηρείται και διογκώνεται από την υφιστάμενη διοίκηση του δήμου που ασκεί εξουσία σ’αυτόν απαράλλαχτη για 12 χρόνια τουλάχιστον.
Πρόκειται για μια διοίκηση στο δήμο Κηφισιάς που συντηρείται στην εξουσία διαμορφώνοντας, καλλιεργώντας και διογκώνοντας πελατειακές σχέσεις με τους διοικούμενους.
Με τον όρο πελατειακές σχέσεις εννοούμε «έναν συγκεκριμένο τρόπο κοινωνικής και ιδιαίτερα πολιτικής οργάνωσης της οποίας βασικό δομικό στοιχείο και χαρακτηριστικό θεμέλιο είναι το ζεύγος πάτρωνας-πελάτης» [Mavrogordatos, George Th. (1983), Stillborn Republic, Berkeley, California: University of California Press, 5].
Οι πολιτικές πελατειακές σχέσεις μπορούν επίσης να θεωρηθούν ως τρόπος πολιτικής συμμετοχής των μαζών στην πολιτική [Lyrintzis, Christos, (1984), «Political Parties in Post-Junta Greece: A Case of ‘Bureaucratic Clientelism’?», West European Politics, 7 (2): 99-118], γεγονός που είναι συχνότερα παρατηρούμενο σε τοπικό επίπεδο όπως ένας δήμος, σε σχέση με την άσκηση πολιτικής εξουσίας σε ευρύτερο επίπεδο.
Και πράγματι, στην Κηφισιά οι πολιτικές πελατειακές σχέσης της διοίκησης που διαχειρίζεται την εξουσία για περισσότερες από μία ή δύο διαχειριστικές περιόδους όπως η υφιστάμενη διοίκηση, είναι αναμφισβήτητο γεγονός που εκδηλώνεται σε κάθε σημαντική για το δήμο απόφαση του δημοτικού συμβουλίου, πολλώ δε μάλλον σ’ αυτές που αφορούν σε έργα υποδομής ή σ' άλλα χρηματοδοτούμενα έργα από πόρους Κοινοτικούς και υλοποιούνται μ’ εμπλοκή στην υλοποίηση των έργων επιχειρηματικών συμφερόντων που σχετίζονται με την άσκηση της δημοτικής εξουσίας στην τοπική κοινωνία.
Στην Κηφισιά οι πελατειακές σχέσεις παίρνουν δύο μορφές: αφενός την «ιδιωτικοποίηση» της πολιτικής αφετέρου την «αποίκηση» της κοινωνίας πολιτών. Αναφορικά με την πρώτη μορφή πελατειακών σχέσεων, στην Κηφισιά η πολιτική «ιδιωτικοποιείται» όταν ομάδες έχουν άμεση μη διαμεσολαβούμενη πρόσβαση στην πολιτική εξουσία την οποία χειρίζονται ως εργαλείο για ιδιωτικούς σκοπούς.
Τέτοια πρόσβαση στην εξουσία μπορεί να εκδηλώνεται ποικιλότροπα, όπως για παράδειγμα με τη χορηγούμενη προεκλογική εκστρατεία του δημάρχου είτε σε μορφή χρηματικών παροχών είτε σε είδος παροχών αναγκαίων για την προεκλογική εκστρατεία όπως π.χ. εντυπωσιακά προεκλογικά περίπτερα και κέντρα συγκέντρωσης των ψηφοφόρων της κυβερνώσας παράταξης.
Αναφορικά με την «αποίκηση της κοινωνίας» των πολιτών οι πελατειακές σχέσεις εκδηλώνονται με αντίστροφη διαδικασία. Δηλαδή, εκδηλώνονται όταν προηγουμένως αυτόνομοι κοινωνικοί θεσμοί της τοπικής κοινωνίας καταλήγουν να ρυθμίζονται από τα κόμματα ή τις κομματικοποιημένες δημοτικές παρατάξεις που βρίσκονται στην εξουσία και δη για χρόνο επαρκή ώστε να μπορούν ν’ αλλοιώσουν ή αλλοιώσουν την όποια αυτοτέλεια των θεσμών και προσώπων, φυσικών ή νομικών, της τοπικής κοινωνίας προς όφελος αποκλειστικό της μικρής κάστας των διαχειριστών της δημοτικής εξουσίας μαζί με τα επιχειρηματικά συμφέροντα της προτίμησής τους.
Η κεντρική ιδέα της αντίληψης των πελατειακών σχέσεων ως τρόπου πολιτικής συμμετοχής στην Κηφισιά έχει ως εξής: εργαζόμενοι σε φορείς που σχετίζονται με τις δημοτικές επιχειρήσεις με παρόμοιο κοινωνικό «status» ή επαγγελματική θέση δεν προτιμούν τη διαμόρφωση σχέσεων με το πολιτικό σύστημα της τοπικής κοινωνίας με «οριζόντιο τρόπο», δηλαδή συγκροτώντας συνδικάτα ή ομάδες που εξέφραζαν λίγο – πολύ ομοιογενή κοινωνικά στρώματα ή κατηγορίες του πληθυσμού που εργοδοτείται ή συναλλάσσεται με τους φορείς του δήμου και των εκπροσώπων της ασκούμενης δημόσιας εξουσίας στην Κηφισιά.
Αντίθετα, ωθούνται από τη διοίκηση να συνδεθούν με το πολιτικό σύστημα της υφιστάμενης διοίκησης στο δήμο με «κάθετο τρόπο», δηλαδή με επιλεκτικές, προσωπικές ή οικογενειακές σχέσεις με μέλη της κομματικοποιημένης ή κομματικά εξαρτώμενης πολιτικής ελίτ της υφιστάμενης διοίκησης στην Κηφισιά.
Έτσι, οι πελατειακές σχέσεις στην Κηφισιά έχουν αναπτυχθεί ως εκδήλωση του «κάθετου τρόπου ένταξης» των μαζών της τοπικής κοινωνίας στην πολιτική που σχετίζεται με την άσκηση διαχειριστικής εξουσίας στο δήμο αυτόν.
Άτομα, οικογένειες και ομάδες συνδέονται με το δήμο και ειδικά με την υφιστάμενη ερμαφρόδιτη πολιτική ελίτ που συμπαρατάσσεται ως συμπολίτευση κι αντιπολίτευση για λόγους ιδιοτελών συμφερόντων με το κομματικοποιημένο σχήμα της κυβερνώσας το δήμο παράταξης σε μια σχέση εξάρτησης και ανταλλαγής.
Οι πελατειακές σχέσεις στην τοπική αυτοδιοίκηση είναι ένα από τα είδη πολιτικής κυριαρχίας σε τοπικό επίπεδο και διευκολύνουν την κάθετη οργάνωση των πολιτικών σχέσεων μεταξύ των μελών μιας τοπικής κοινωνίας, δηλαδή τη σύνδεση των πελατών με έναν πολιτικό πάτρωνα (δήμαρχο ή άλλο αιρετό της τοπικής αυτοδιοίκησης).
Μέσω της σχέσης τους με τον πάτρωνα στην τοπική αυτοδιοίκηση της Κηφισιάς, η οποία δεν περιορίζεται μόνο στην εκμαίευση της ψήφου τους, οι πελάτες του στην τοπική κοινωνία οργανώνουν την πολιτική τους ζωή (συμμετοχή σε προεκλογικές εκστρατείες, κομματική ζωή, κλπ) και διαμορφώνουν πολιτική ταυτότητα που σκοπό έχει να καταδείξει την πολιτική τους υποταγή στον πάτρωνα για όσο χρόνο εκείνος εξυπηρετεί τα ιδιοτελή συμφέροντα των πολιτικά υποταγμένων και αυλικών του.
Εξαιτίας της σχέσης τους με έναν κοινό πάτρωνα, πελάτες από διαφορετικά κοινωνικά στρώματα, ασύμβατα ταξικά συμφέροντα και άνισο κοινωνικό status συνυπάρχουν σε μια πολιτική σχέση που είναι λειτουργική στο βαθμό που τους προσφέρει εξατομικευμένη πρόσβαση στην πολιτική εξουσία με μόνο στόχο την εξυπηρέτηση των ιδιοτελών συμφερόντων τους.
Το ενδιαφέρον των πελατών του πάτρωνα της τοπικής αυτοδιοίκησης για το συλλογικό συμφέρον της τοπικής κοινωνίας είναι ανύπαρκτο – θα’λεγε κανείς, είναι αντιθετικό ως ενάντιο στην ικανοποίηση των ιδιοτελών συμφερόντων αυτών που εξυπηρετούνται από την παρουσία στην εξουσία της τοπικής κοινωνίας από το υφιστάμενο σύστημα πελατειακών σχέσεων που έχει οργανωθεί και συντηρείται με τη φροντίδα κι επιμέλεια του δημάρχου και των αιρετών ομοϊδεατών του.
Αντίθετα, η οριζόντια οργάνωση των πολιτικών σχέσεων που παρατηρείται σε πολιτικά συστήματα αναπτυγμένων βιομηχανικών χωρών, σημαίνει ότι άτομα με παρόμοια ταξικά συμφέροντα ή εφάμιλλο κοινωνικό ‘status’ δημιουργούν πολιτικούς και οργανωσιακούς δεσμούς μεταξύ τους, χωρίς κάποιος τρίτος να έχει το ρόλο του πάτρωνα.
Δυστυχώς, η εικόνα στην Κηφισιά δεν είναι αυτή της αναπτυγμένης κοινωνίας, αλλά μάλλον είναι αυτή του «κάθετου τρόπου ένταξης» των πολιτικά εγγυτέρων του δήμαρχου της τοπικής κοινωνίας στην πολιτική που σχετίζεται με την άσκηση διαχειριστικής εξουσίας πελατειακής λογικής στο δήμο.
Είναι η εικόνα ενός είδους εξαγοράς πολιτικής υποστήριξης προς συγκεκριμένα πολιτικά πρόσωπα, με ευρεία τοπική επιρροή στην εκλογική τους περιφέρεια που γίνεται αντιληπτή αρχής γενομένης από το πρόσωπο του μέχρι πρότινος εκπροσώπου της μείζονος «αντιπολίτευσης» στο δήμο Κηφισιάς που αίφνης συμπαρατάχθηκε με τον δήμαρχο.
Η διατήρηση των πελατειακών σχέσεων στην Κηφισιά έχει να κάνει με τις συγκεκριμένες οικονομικές και πολιτικές λειτουργίες που έχει υπηρετήσει η διακυβέρνηση του δήμου που τη συντηρεί.
Μια πρώτη αιτία για τη διατήρηση των πελατειακών σχέσεων στην Κηφισιά είναι ότι αυτές αποτελούν στοιχείο ενός περίπλοκου και διακριτού τρόπου δημιουργίας και κατανομής εισοδήματος στην τοπική κοινωνία. Πράγματι, πρόκειται για αρχή κοινωνικής οργάνωσης με μια καίρια οικονομική λειτουργία η οποία, παρόλα αυτά, έχει πολιτικές επιπτώσεις.
Ποια είναι η οικονομική λειτουργία; Άνεργοι ή κάτοικοι της Κηφισιάς που δεν μπορούν να απορροφηθούν από τις ιδιωτικές αγορές εργασίας κι έχουν προσφύγει στο παρελθόν σε εκπροσώπους της υφιστάμενης διακυβέρνησης στην Κηφισιά με στόχο να αποκτήσουν μόνιμες ή προσωρινές θέσεις ως δημοτικοί υπάλληλοι (π.χ. δημοτικοί αστυνομικοί).
Επίσης, καταστηματάρχες κι έμποροι που δραστηριοποιούνται στην τοπική κοινωνία σε διάφορους τομείς, όπως για παράδειγμα σε καταστήματα υγειονομικού ενδιαφέροντος, καθίστανται έρμαια του συστήματος πελατειακής σχέσης της κυβερνώσας παράταξης στο δήμο με τους διοικούμενους να ευελπιστούν σε γρήγορη αδειοδότησή τους και περαιτέρω λειτουργία της επιχείρησής τους με σκοπό το κέρδος και την οικονομική τους επιβίωση.
Έτσι έχει δημιουργηθεί εισόδημα με τη μορφή μισθών ή με τη μορφή αδειοδοτημένης εμπορικής δραστηριότητας σε τοπικό επίπεδο.
Μια δεύτερη πιθανή αιτία των πελατειακών σχέσεων στην Κηφισιά είναι ότι στη σημερινή Ελλάδα οι πελατειακές σχέσεις ενδέχεται να έχουν πλέον γίνει κατεστημένη νοοτροπία, δηλαδή ένα νοητικό αντανακλαστικό των πολιτών οποτεδήποτε αυτοί έρχονται σε επαφή με τις κρατικές αρχές. «Νοητικό αντανακλαστικό» σημαίνει μια τάση να σκέφτεται κανείς με όρους πολιτικών επαφών και "μέσων" προκειμένου να έχει επιτυχή έκβαση οποιαδήποτε επαφή του, οσοδήποτε μικρή με την διαχειριστική εξουσία σε τοπικό επίπεδο.
Οι βαθιά ριζωμένες πελατειακές σχέσεις δεν έχουν αφήσει περιθώρια για καθολική μεταρρύθμιση της δημόσιας, οικονομικής και πολιτικής ζωής στην Ελλάδα – πολλώ δε μάλλον στην Κηφισιά – παρόλο που η βαθιά δημοσιονομική κι εν γένει οικονομική κρίση στην οποία τελεί η χώρα για τουλάχιστον μία επταετία κατέδειξε την ανάγκη άμεσων τομών και διοικητικών μεταρρυθμίσεων που δεν θα επιτρέπουν την ανάπτυξη των πελατειακών σχέσεων στο κράτος, τουλάχιστον σε τέτοιο μεγάλο βαθμό ώστε να είναι αναπόδραστη η περιέλευση της κοινωνίας μας σε μείζονες κρίσεις σαν και αυτή της παρούσας.
Στην υφιστάμενη πελατειακή λογική της κυβερνώσας παράταξης στην Κηφισιά, όσοι δρουν ζητώντας μια απάντηση ή ανταπόκριση εκ μέρους του δήμου, αξιώνουν από αυτόν μια ευνοϊκή μεταχείριση σε βάρος άλλων ατόμων ή κατηγοριών ατόμων στην ίδια τοπική κοινωνία, ακόμη και γειτονιά.
Ο δήμος, αντιδρώντας πελατειακά στις αξιώσεις που δέχεται, επινέμει αξίες δια πράξεών του, όπως, π.χ., δικαιώματα, διευκολύνσεις, μονοδρομήσεις, ή δια παραλείψεών του, όπως παραδείγματος χάριν "κάνοντας τα στραβά μάτια" σε καταλήψεις δημοσίων κτημάτων (δρόμων ή πεζοδρομίων), σε εγκατάλειψη οχημάτων επί δημοσίων οδών, σε πολεοδομικού τύπου αυθαιρεσίες δημοτών που έχουν σπεύσει να δηλώσουν την κομματική ή άλλου τύπου εξάρτησή τους στην κυβερνώσα διοίκηση του δήμου.
Κριτήριο της διοικητικής ενέργειας ή παράλειψης, με την οποία ασκείται πελατειακή πολιτική, είναι η εξυπηρέτηση ενός ατόμου, μιας οικογένειας, μιας τοπικής μικρής ομάδας πολιτών για προσωπικούς συνήθως κοινωνικούς λόγους ή για ιδεολογικούς λόγους (πολιτική συνάφεια) ή για προεκλογικούς λόγους (άγρα ψήφων). Τα άλλα άτομα ή κατηγορίες ατόμων που τυπικά θα δικαιούνταν ίση μεταχείριση (στο βαθμό που ζητούν ή διεκδικούν από το δήμο Κηφισιά κάτι νόμιμο), επειδή έχουν τα ίδια προσόντα ή πληρούν τις ίδιες προϋποθέσεις, αποκλείονται από αυτήν.
Παρότι το έδαφος των πελατειακών σχέσεων στην Κηφισιά δεν είναι γόνιμο για την ανάπτυξη οριζόντιων δεσμών μεταξύ των πολιτών για τη διεκδίκηση από κοινού της επίλυσης των προβλημάτων που ταλανίζουν την καθημερινότητά τους στην τοπική κοινωνία, εντούτοις χαρακτηριστικά της λεγόμενης «κοινωνίας των πολιτών» έχουν κάνει ήδη αισθητή την εμφάνισή τους στην Κηφισιά.
Πρόκειται για φορείς, τυπικούς ή άτυπους, που σχηματίζονται κυρίως από αγανακτισμένους πολίτες ή δημότες που έχουν συνείδηση των πρακτικών των εκπροσώπων της υφιστάμενης διαχείρισης στο δήμο Κηφισιάς και συσπειρώνονται με σκοπό ν’ αντιμετωπίσουν τις παράπλευρες συνέπειες της κακοδιαχείρισης και της πελατειακής λογικής της υφιστάμενης κυβερνητικής παράταξης στην Κηφισιά.
Έτσι, τέτοιας μορφής δικτύωση της "κοινωνίας των πολιτών" ήταν η συλλογή υπογραφών και η διαμαρτυρία των πολιτών για τις αυθαίρετες μονοδρομήσεις στην Κηφισιά και Νέα Ερυθραία.
Τέτοιας μορφή αντίδρασης ήταν η προσφυγή στη Δικαιοσύνη κατά του δήμου Κηφισιάς για τις αυθαίρετες διαμορφώσεις των ποδηλατοδρόμων σε Κηφισιά, Νέα Ερυθραία και Εκάλη που οδήγησε εντέλει στην έκδοση απόφασης του Συμβουλίου της Επικρατείας που δικαίωσε τους πολίτες.
Τέλος, τέτοιας μορφής αντίδραση ήταν και η εναντίωση πρώην συνεργατών του δημάρχου στη δίχως όριο πελατειακή λογική και νοοτροπία του και η συσπείρωσή τους γύρω από έμπειρους κι έντιμους συμπολίτες τους με εμπειρία στην τοπική αυτοδιοίκηση και κυρίως με "όνομα" στην τοπική κοινωνία για την εντιμότητα κι ακεραιότητά τους με στόχο την ανατροπή της διεφθαρμένης και ατελέσφορης σε σχέση με το συλλογική συμφέρον υφιστάμενης κατάστασης στην Κηφισιά.
Η μη πελατειακή συλλογική δράση είναι αυτή που δεν εκφράζει μεριστικό αίτημα, υπέρ δηλαδή ενός ατόμου ή μιας ομάδας σε βάρος άλλων που βρίσκονται στην ίδια κοινωνική θέση ή έχουν τα ίδια προσόντα ή πληρούν τις ίδιες προϋποθέσεις.
Η μη πελατειακή δράση εκφράζει συνολικό αίτημα, που δεν διακρίνει τους αποδέκτες της ανταπόκρισης του δήμου Κηφισιάς σε οικείους (συγγενείς, φίλους, συναδέλφους, κομματικούς ιδεολογικούς συμμάχους ή πιθανούς ψηφοφόρους) και σε λοιπούς.
Μ’ αυτή τη μη πελατειακή λογική εμφορείται και η ΔΥΝΑΜΗ ΕΛΠΙΔΑΣ—ΣΥΜΜΑΧΙΑ ΠΟΛΙΤΩΝ ΚΗΦΙΣΙΑΣ, ΝΕΑΣ ΕΡΥΘΡΑΙΑΣ, ΕΚΑΛΗΣ και πάμπολλοι πολίτες/δημότες που δίνουν τον καθημερινό τους αγώνα είτε από αυτόν το φορέα είτε από άλλους φορείς που διεκδικούν την αλλαγή στην Κηφισιά που αξίζουμε όλοι μας και την απαλλαγή από τη διοίκηση του δήμου από αυτούς που τους πρέπει η ενεργός συμμετοχή όλων μας για την κατακρήμνισή τους από την διαχειριστική εξουσία του δήμου Κηφισιάς.
Υ.Γ. Βασισμένο σε σκέψεις του Δημήτριου Σωτηρόπουλου, επίκουρου καθηγητή πολιτικής επιστήμης στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης του Πανεπιστημίου Αθηνών, όπως εκφράστηκαν σε ανάλυση του φαινομένου των πελατειακών σχέσεων στην Ελλάδα («Πελατειακές σχέσεις και νέες μορφές πολιτικής συμμετοχής: μια δύσκολη συμβίωση») σε ανακοίνωση στο διεθνές επιστημονικό συμπόσιο «Αναθεωρήσεις του πολιτικού» του Τμήματος Κοινωνικής Ανθρωπολογίας και Ιστορίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου.
{jcomments on}
