Το 2017 το Facebook ξεπέρασε τους δύο δισεκατομμύρια χρήστες. Η πέρα από κάθε προσδοκία εξάπλωσή του ήγειρε μείζονα ηθικά-δεοντολογικά ερωτήματα και ανησυχίες, οι οποίες, όμως, παρακάμφθηκαν υπό το βάρος του οικονομικού θριάμβου.
Το σκάνδαλο, όμως, που από ότι φαίνεται θα μείνει στην ιστορία ως «σκάνδαλο Cambridge Analytica» επιβεβαίωσε με τον πλέον περίτρανο τρόπο τους κινδύνους που ενέχει η μετατροπή μίας πλατφόρμας κοινωνικής δικτύωσης σε πρωτοφανή παγκόσμιο φορέα φασκελώματος της ιδιωτικής ζωής στον πρώιμο 21ο αιώνα.
Στην συγκεκριμένη περίπτωση, η οποία από ό,τι φαίνεται δεν είναι ούτε μοναδική, ούτε μεμονωμένη, την πλάστιγγα έγειρε η κομβικής πολιτικής σημασίας προεκλογική καμπάνια υπέρ του Τραμπ με τη βοήθεια μίας απλής εφαρμογής.
Με άλλα λόγια, ένα παιχνίδι που παρότρυνε τους χρήστες να απαντήσουν σε προσωπικές ερωτήσεις με την μορφή ενός τέστ προσωπικότητας, επηρέασε το αποτέλεσμα των τελευταίων εκλογών στις ΗΠΑ.
Κάθε βαριεστημένο εγγεγραμμένο μέλος του Facebook, θέλοντας να περάσει πέντε ευχάριστα λεπτά, αλλά και υποκύπτοντας στο κέρδος των πέντε δολαρίων, άνοιξε την κερκόπορτα όχι μόνο στα προσωπικά του δεδομένα, αλλά και σε αυτά των φίλων του.
Συγκεκριμένα, ο αλγόριθμος παραβίαζε λογαριασμούς των συμμετεχόντων, αλλά και των φίλων τους, έτσι ώστε οι 320.000 περίπου μοναδικοί χρήστες που έκαναν το τεστ να πολλαπλασιαστούν και να φτάσουν τα 50.000.000. Μοναδικό κριτήριο ήταν να είναι ψηφοφόροι στις ΗΠΑ και φυσικά ενήλικοι.
Με παρόμοιες εφαρμογές-παιχνίδια, άλλοι δεν χρειάστηκε καν να επιχειρήσουν να υποκλέψουν ιδιωτικά μηνύματα. Τους ήταν αρκετά τα likes, οι μικρές καθημερινές δηλώσεις ευαρέσκειας και προτίμησης σε αναρτήσεις άλλων, σελίδες προώθησης προϊόντων, ή τα μίντια της αρεσκείας τους, φωτογραφίες ή αναρτήσεις φίλων. Η δεξαμενή αυτή από δεδομένα δεκάδων εκατομμυρίων χρηστών μετατράπηκε με τη βοήθεια ενός αλγόριθμου σε μαζικό όπλο χειραγώγησης.
H ομάδα Τραμπ
Έτσι, έχτισε πανίσχυρα μοντέλα προφίλ συμπεριφοράς και άνοιξε το δρόμο σε απόλυτα στοχευμένες πολιτικές διαφημιστικές εκστρατείες. Ούτε λίγο ούτε πολύ, η εταιρεία και κατ’ επέκταση η ομάδα του Ντόναλντ Τραμπ ήξερε τι διώχνει ψηφοφόρους, τι έπρεπε να κάνει για να τους προσελκύσει, μέχρι και τι χρώμα γραβάτα έπρεπε να φοράει για να φανεί προσιτός ή ακόμα και στιβαρός στα μάτια τους. Η διαδικτυακή αυτή τακτική ήταν από τους κρισιμότερους παράγοντες που έδωσαν τη νίκη στον υποψήφιο του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος.
Στο επίκεντρο του σκανδάλου βρέθηκε και ένας νεαρός καθηγητής του Κέιμπριτζ, ο Αλεξάντερ Κόγκαν. O Κόγκαν βρίσκεται πίσω από την δημιουργία της εφαρμογής. Είναι αυτός που συγκέντρωσε τα δεδομένα εκατομμυρίων χρηστών και δημιούργησε μια εφαρμογή, την οποία κατέβασαν 270.000 άνθρωποι.
Σύμφωνα με το Facebook, στη συνέχεια ο Κόγκαν παραβίασε την πολιτική περί προστασίας των προσωπικών δεδομένων, δίνοντας τα στοιχεία στην Cambridge Analytica.
Ο ίδιος δηλώνει αποδιοπομπαίος τράγος. «Τα γεγονότα αποτέλεσαν σοκ για εμένα» είπε σε συνέντευξή του. «Πιστεύω ότι ουσιαστικά τόσο το Facebook όσο και η Cambridge Analytica με χρησιμοποιούν σαν αποδιοπομπαίο τράγο. Η Cambridge Analytica μας είχε διαβεβαιώσει ότι όλα ήταν απολύτως νόμιμα και βάσει των κανονισμών λειτουργίας».
Ανάμιξη Μπάνον
Αυτός που παρήγγειλε την εφαρμογή και την χρησιμοποίησε στην προεκλογική καμπάνια του Ντόναλντ Τραμπ δεν είναι άλλος από τον Στηβ Μπάνον, τότε επικεφαλής στρατηγικής, μετέπειτα κορυφαίος προεδρικός σύμβουλος και τώρα πια εκτός Λευκού Οίκου.
Ήταν αντιπρόεδρος της Cambridge Analytica μέχρι να αναλάβει τα καθήκοντά του δίπλα στον πρόεδρο. Δεν ενέργησε, όμως, μόνος, αλλά με την συνεργασία του επικεφαλής της εταιρείας Αλεξάντερ Νιξ.
Αυτός ήταν και ο πρώτος που πλήρωσε τον λογαριασμό, όταν αποπέμφθηκε μετά την αποκάλυψη ενός βίντεο, στο οποίο απεικονίζεται να συζητά με επίδοξο πελάτη τους συνηθισμένους τρόπους παγίδευσης πολιτικών αντιπάλων και αλλοίωσης των προεκλογικών εκστρατειών. Δεν πρόκειται για μεμονωμένο περιστατικό. Το ζήτημα της διαχείρισης και της προστασίας των προσωπικών δεδομένων αποκτά άλλες διαστάσεις, ανοίγοντας τον ασκό του Αιόλου.
Ο Άρον Μπανκς, χορηγός του UKIP επί ηγεσίας Νάιτζελ Φάρατζ, ο οποίος διεξήγαγε εκστρατεία υπέρ του Brexit, δήλωσε ότι η εταιρεία ανάλυσης δεδομένων Cambridge Analytica ήταν μία από τις εταιρείες που είχαν επιλεγεί για να δουλέψουν στην εκστρατεία Leave.eu πριν από τη διεξαγωγή του δημοψηφίσματος στο Ηνωμένο Βασίλειο το 2016. Δοσοληψίες με την Cambridge Analytica ενδέχεται να έχουν και άλλα ευρωπαϊκά κόμματα και υποψήφιοι.
Ο Νάιτζελ Φάρατζ, επικεφαλής του αντιευρωπαϊκού Κόμματος Ανεξαρτησίας στο Ηνωμένο Βασίλειο (UKIP) για 23 χρόνια (1993-2016), με στρατηγική συμβολή στην επικράτηση του Brexit στο βρετανικό δημοψήφισμα, θεωρείται πρόσωπο ενδιαφέροντος από τις αμερικανικές αρχές στην έρευνα για ρωσική εμπλοκή στις προεδρικές εκλογές των ΗΠΑ το 2016.
Ο Ζούκερμπεργκ απολογείται
Στη 14η επέτειο από την ίδρυση του Facebook, ο δημιουργός του μεγαλύτερου μέσου κοινωνικής δικτύωσης παγκοσμίως αποφάσισε να απευθυνθεί στους χρήστες, φίλους και ανταγωνιστές του. Μέσω της προσωπικής του σελίδας και με ένα κείμενο που διέλαμψε για τον ζωηρά συναισθηματικό και απολογητικό τόνο του, ο Μαρκ Ζούκερμπεργκ προέβη σε μία τραχιά αυτοκριτική.
Με τίτλο mea culpa, ο 33χρονος δισεκατομμυριούχος εξομολογήθηκε πως «όλα αυτά τα χρόνια, έχω κάνει σχεδόν κάθε λάθος που μπορείτε να φανταστείτε. Έκανα δεκάδες τεχνικά λάθη και κακές συμφωνίες. Εμπιστεύτηκα λάθος ανθρώπους και τοποθέτησα ταλαντούχους ανθρώπους σε λάθος ρόλους. Έχασα σημαντικές τάσεις και υπήρξα αργός στις αντιδράσεις μου. Ξεκίνησα το ένα μετά το άλλο προϊόντα που απέτυχαν».
Το κείμενο αυτό, μεταξύ των άλλων, ήταν μία επικοινωνιακή αντεπίθεση στις ανελέητες πιέσεις και κριτικές που δέχεται η πλατφόρμα κοινωνικής δικτύωσης τον τελευταίο χρόνο. Η δημοφιλία της είναι δεδομένη. Σύμφωνα με έρευνα που πραγματοποιήθηκε σε αμερικανικά πανεπιστήμια, το Facebook είναι το δεύτερο πιο σημαντικό πράγμα στον κόσμο για τους νέους, μαζί με το σεξ και την μπίρα.
Παρόλα αυτά, δεν σταμάτησε να βρίσκεται στο στόχαστρο. Μεταξύ άλλων κατηγορήθηκε ότι αποτελεί όχημα διάδοσης προπαγάνδας, ψευδών ειδήσεων, ρατσισμού, κρατικής καταπίεσης και καταναλωτικού σφυροκοπήματος.
Μέχρι και μία ενδελεχής επιστημονική έρευνα, την οποία το Facebook αναγκάστηκε να αναγνωρίσει ως βάσιμη, κατέληγε στο συμπέρασμα πως η εκτεταμένη χρήση του μπορεί να αποβεί επιβλαβής για την ψυχική υγεία των χρηστών του. Ο Ζάκεμπεργκ -όπως ήταν αναμενόμενο- έκλεισε την μακροσκελή επιστολή του, εκφράζοντας την άποψη ότι τα όποια λάθη δεν αναιρούν τα θετικά του Facebook.
«Ο λόγος που η κοινότητά μας υπάρχει σήμερα, δεν είναι επειδή αποφύγαμε τα λάθη. Είναι επειδή πιστεύουμε πως ότι κάνουμε, έχει αρκετή σημασία, ώστε να συνεχίσουμε να προσπαθούμε να επιλύσουμε τις μεγαλύτερες προκλήσεις μας, έχοντας πλήρη επίγνωση ότι θα σφάλουμε ξανά και ξανά, αλλά αυτός είναι ο μόνος δρόμος για να επιτύχουμε πρόοδο».
Ούτε ο ίδιος δεν μπορούσε να φανταστεί, όμως, ότι ένα μήνα μετά από την «εξομολόγησή» του αυτή θα βρισκόταν αντιμέτωπος με την μεγαλύτερη έως τώρα πρόκληση. Ένα παγκόσμιο σκάνδαλο που κάποιοι πιθανολογούν ότι μπορεί να οδηγήσει μέχρι και στην κατάρρευση του φαινομενικά άθραυστου τεχνολογικού οικοδομήματός του.
Λουκέτο στο Facebook;
Η αποκάλυψη ότι εκατομμύρια λογαριασμοί του διάσημου ιστότοπου κοινωνικής δικτύωσης παραβιάστηκαν από την εταιρεία Cambridge Analytica, που στη συνέχεια χρησιμοποίησε τα προσωπικά δεδομένα προς όφελος της προεκλογικής καμπάνιας του Ντόναλντ Τραμπ, αποτέλεσε την σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι.
Όπως αποκάλυψε ο πληροφοριοδότης, πρώην υπάλληλος της εταιρείας, χρησιμοποίησε τα δεδομένα που απέκτησε παράνομα, ώστε να αναπτύξει ένα λογισμικό, το οποίο επέτρεψε στην εταιρεία Cambridge Analytica να προβλέψει και να επηρεάσει τις πολιτικές επιλογές των ψηφοφόρων.
Πίσω από την κλοπή της εν λόγω εταιρείας βρισκόταν ο ακαδημαϊκός Αλεξάντερ Κόγκαν. Αυτός ήταν που απέσπασε τα στοιχεία χρηστών μέσω μίας εφαρμογής με την ονομασία thisis your digital life, η οποία ουσιαστικά συνέλεγε πληροφορίες, με τις οποίες στη συνέχεια έχτιζε το ψυχολογικό προφίλ του χρήστη.
Ξαφνικά, ο ισχυρότερος άνδρας της Σίλικον Βάλεϊ μετατράπηκε σε στόχο. Οι αρχές των ΗΠΑ, της Βρετανίας και της EE τον καλούν να δώσει εξηγήσεις. Η επίσημη ανακοίνωση, άλλωστε, στην οποία σύσσωμη η οικογένεια του Facebook δήλωνε «σοκαρισμένη και εξαπατημένη, ενώ κατανοεί τη σοβαρότητα του προβλήματος» δεν αρκούσε ώστε να σβήσει τη φωτιά.
Ούτε η ανοιχτή συζήτηση που έχει προγραμματίσει, έτσι ώστε όλοι οι υπάλληλοι να θέσουν στον ίδιο τον Ζούκερμπεργκ τα ερωτήματά τους, θα εξαφανίσει τον ελέφαντα από το δωμάτιο.
Στη Βρετανία, κοινοβουλευτική επιτροπή κάλεσε τον ιδρυτή του Facebook να παρουσιαστεί ενώπιόν της για απολογία. «Ερευνούμε κατά πόσο το Facebook ασφάλισε και προστάτευσε τις προσωπικές πληροφορίες στην πλατφόρμα και κατά πόσο, όταν ανακάλυψαν την απώλεια των δεδομένων, ενήργησαν δραστικά. Και κατά πόσο ήταν ενήμερος ο κόσμος», δήλωσε στο ραδιόφωνο του BBC η Ελίζαμπεθ Ντέναμ, επικεφαλής της Βρετανικής Επιτροπής Πληροφοριών.
Καταιγιστικές αποκαλύψεις
Ο νεαρός δισεκατομμυριούχος έχει επίσης κληθεί ενώπιον του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, το οποίο «θα εξετάσει ενδελεχώς» αυτή «την απαράδεκτη παραβίαση του δικαιώματος στον εμπιστευτικό χαρακτήρα των δεδομένων». Αλλά και στις ΗΠΑ οι εισαγγελείς της Νέας Υόρκης και της Μασαχουσέτης έχουν ξεκινήσει έρευνα για το σκάνδαλο.
Σύμφωνα με τα αμερικανικά Μίντια, η Ομοσπονδιακή Επιτροπή Εμπορίου -ο κρατικός οργανισμός που είναι αρμόδιος για την προστασία των καταναλωτών και του ανταγωνισμού- επίσης ασχολείται ενδελεχώς με την υπόθεση.
Οι αποκαλύψεις είναι καταιγιστικές, αφού ενδέχεται πίσω από την μαζική αυτή υποκλοπή να βρίσκεται ο πρώην στενός συνεργάτης του Αμερικανού προέδρου και επικεφαλής στρατηγικής του Στηβ Μπάνον.
Ο Μπάνον ήταν αντιπρόεδρος της Cambridge Analytica μέχρι να αναλάβει τα καθήκοντά του στον Λευκό Οίκο. Στο μεταξύ η εν λόγω, σε μία ύστατη προσπάθεια να διασωθεί ανακοίνωσε την αποπομπή του επικεφαλής της Αλεξάντερ Νιξ.
Η απόφαση αυτή πάρθηκε μετά την αποκάλυψη βίντεο, στο οποίο απεικονίζεται να συζητά με επίδοξο πελάτη τους τρόπους παγίδευσης πολιτικών αντιπάλων και αλλοίωσης των προεκλογικών εκστρατειών.
«Τα πρόσφατα σχόλια του Νιξ που καταγράφηκαν μυστικά από το Channel 4 και άλλες καταγγελίες δεν εκπροσωπούν τις αξίες της, ή τη δράση της εταιρείας και η αποπομπή του αντικατοπτρίζει τη σοβαρότητα με την οποία αντιμετωπίζουμε τις παραβιάσεις αυτές», ανακοίνωσε το Διοικητικό Συμβούλιο της Cambridge Analytica.
Η ώρα των αγωγών
Το γεγονός ότι παλαιότερα ηλεκτρονικά μηνύματα της εταιρείας αποδεικνύουν ότι το Facebook γνώριζε πως προσωπικά δεδομένα χρηστών είχαν πουληθεί στην Cambridge Analytica και δεν έκανε τίποτα, έχει εκθέσει ανεπανόρθωτα τον γίγαντα των σόσιαλ μίντια. Ένας εκ των σημαινόντων μετόχων του Facebook μηνύει την εταιρεία του, κατηγορώντας την για «παραπλανητική τακτική».
Ισχυρίζεται ότι από τη στιγμή που η διοίκησή της, απέκρυψε από τους ίδιους τους επενδυτές της το σκάνδαλο μαζικής κλοπής δεδομένων των χρηστών, τους άφησε εκτεθειμένους απέναντι σε μία ανυπολόγιστη οικονομική ζημία.
Πράγματι, το Facebook έχει χάσει μέχρι στιγμής περίπου 50 δισεκατομμύρια δολάρια στην αξία της αγοράς από τότε που ξέσπασε το σκάνδαλο, μερικές ημέρες νωρίτερα.
Ο Φαν Γιουάν κατέθεσε αγωγή ενώπιον του Περιφερειακού Δικαστηρίου της Βόρειας Καλιφόρνιας, που βρίσκεται στο Σαν Φρανσίσκο, εξ ονόματος όλων των μετόχων του Facebook.
Πρόκειται για την πρώτη, αλλά πιθανότατα όχι και τελευταία τέτοια δράση εναντίον της μέχρι πρότινος στιβαρότερης εταιρείας παγκοσμίως, που σήμερα μοιάζει να στροβιλίζεται στη δίνη ενός σκανδάλου.
Ενός σκανδάλου που ενδέχεται να αλλάξει τον χάρτη των σόσιαλ μίντια και της παγκόσμιας αγοράς, προκαλώντας αλυσιδωτές αντιδράσεις στην πολιτική αλλά και δημόσια ζωή των Ηνωμένων Πολιτειών και όχι μόνο.
